การผ่าตัดคลอด (C-section) เป็นการคลอดที่ต้องใช้การผ่าตัดในบริเวณหน้าท้องของแม่เพื่อช่วยให้ทารกออกมาอย่างปลอดภัย แม้ว่าการผ่าตัดคลอดจะช่วยให้ทารกคลอดได้อย่างปลอดภัย แต่การฟื้นตัวจากการผ่าตัดก็ต้องใช้เวลาและการดูแลเป็นพิเศษ โดยเฉพาะในเรื่องของแผลผ่าตัด ซึ่งมีผลอย่างมากต่อความเร็วในการฟื้นตัวและความสบายของแม่หลังคลอด การดูแลแผลผ่าตัดอย่างถูกวิธีและหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่อาจทำให้แผลถูกกระทบกระเทือน เช่น การยกของหนักหรือการขึ้นบันได จะช่วยให้แผลหายเร็วขึ้นและฟื้นตัวได้ดียิ่งขึ้น
1. ลักษณะของแผลผ่าคลอด
หลังจากการผ่าตัดคลอด แผลจะถูกทำขึ้นในบริเวณหน้าท้องต่ำเหนือเส้นขอบกระดูกหัวหน่าว โดยปกติแล้วแผลจะมีลักษณะเป็นแผลยาวที่ต้องเย็บทั้งภายในและภายนอก แม้ว่าแผลผ่าตัดจะไม่ได้ลึกมาก แต่ก็ยังคงเป็นการบาดเจ็บที่มีผลต่อร่างกาย ซึ่งจะต้องได้รับการดูแลอย่างดีเพื่อป้องกันการติดเชื้อและช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น
แผลผ่าตัด : แผลจะมีลักษณะเป็นแผลยาวประมาณ 10–15 เซนติเมตร ที่บริเวณหน้าท้องส่วนล่าง ขึ้นอยู่กับท่าทางของการผ่าตัดและความต้องการทางการแพทย์ของแต่ละบุคคล
ระยะเวลาในการหาย : ในช่วงแรกหลังผ่าตัดแผลอาจบวมและมีอาการเจ็บแปลบๆ แต่จะค่อยๆ ดีขึ้นภายใน 2–4 สัปดาห์แรก
การเย็บแผล : แพทย์จะเย็บแผลทั้งภายในและภายนอก โดยในบางกรณีอาจมีการใช้เย็บที่ละลายได้หรือใช้สตริปปะปิดแผลภายนอก
การดูแลแผลผ่าตัดในช่วงนี้จะช่วยให้แผลหายเร็วและไม่เกิดการติดเชื้อ ดังนั้นการปฏิบัติตามคำแนะนำด้านการดูแลแผลจึงเป็นสิ่งที่สำคัญมาก
2. สิ่งที่ไม่ควรทำหลังผ่าตัดคลอด
2.1 การยกของหนัก
หลังผ่าตัดคลอด แม่ไม่ควรยกของหนักในช่วงแรก เนื่องจากการยกของหนักจะทำให้เกิดความตึงเครียดที่บริเวณหน้าท้อง ซึ่งอาจส่งผลต่อแผลผ่าตัดได้ การยกของหนักอาจทำให้แผลเกิดการดึงหรือมีอาการเจ็บปวดเพิ่มขึ้น และอาจทำให้แผลหายช้าหรือเกิดภาวะแทรกซ้อนได้
ควรหลีกเลี่ยงการยกของหนัก: แม่หลังผ่าตัดคลอดควรรอให้ร่างกายฟื้นฟูไปจนกว่าจะได้รับอนุญาตจากแพทย์ก่อนที่จะเริ่มทำกิจกรรมหนัก เช่น ยกของหนักหรือทำกิจกรรมที่ต้องใช้กล้ามเนื้อหน้าท้องมากๆ
ทำงานบ้านเบาๆ: ควรให้คนในครอบครัวช่วยทำงานบ้านหนักๆ เช่น การยกถังขยะหรือการทำความสะอาดที่ต้องใช้แรงมาก ๆ
2.2 การขึ้นบันได
การขึ้นบันไดหลังการผ่าตัดคลอดอาจทำให้แผลผ่าตัดถูกกดทับหรือเกิดแรงกดบริเวณหน้าท้อง ซึ่งอาจทำให้แผลเจ็บหรือเกิดการบาดเจ็บได้ ดังนั้นควรหลีกเลี่ยงการขึ้นบันไดในช่วงแรกหลังผ่าตัด
ระวังการเคลื่อนไหว: หากจำเป็นต้องขึ้นบันได ควรใช้เวลาช้าๆ และควรมีคนคอยช่วยพยุง เพื่อป้องกันการเสียสมดุลหรือเกิดการสะดุดที่อาจทำให้เกิดความเจ็บปวดที่แผลผ่าตัด
หลีกเลี่ยงการเดินทางขึ้นที่สูง: หากไม่จำเป็นต้องเดินขึ้นบันได ควรหลีกเลี่ยงจนกว่าแผลผ่าตัดจะหายดี
2.3 การนั่งหรือยืนเป็นเวลานาน
การนั่งหรือยืนเป็นเวลานานอาจทำให้เกิดความเครียดที่แผลผ่าตัดและทำให้การไหลเวียนของเลือดในร่างกายไม่ดี การนั่งหรือยืนในท่าที่ไม่เหมาะสมอาจทำให้แผลรู้สึกอึดอัดและชะลอการฟื้นตัวได้
การเปลี่ยนท่าทาง: ควรสลับท่าทางระหว่างนั่งและยืน เพื่อให้ร่างกายได้พักผ่อนอย่างเหมาะสม
ใช้หมอนรอง: หากต้องนั่งนาน ควรใช้หมอนหรือเครื่องรองเพื่อช่วยลดแรงกดทับที่แผลผ่าตัด
2.4 การทำกิจกรรมที่เสี่ยงต่อการเกิดแรงกระแทก
แม่หลังผ่าตัดคลอดไม่ควรทำกิจกรรมที่เสี่ยงต่อการกระแทกหรือการกระทบกระเทือนร่างกาย เช่น การเล่นกีฬา หรือการทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรงกระแทก
หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหนัก: ควรรอให้แพทย์ให้คำแนะนำและตรวจสอบสุขภาพของแม่ก่อนที่จะเริ่มกิจกรรมที่หนักหน่วง
ออกกำลังกายเบาๆ: หลังจาก 4-6 สัปดาห์ หากแผลผ่าตัดหายดีแล้ว แม่สามารถเริ่มทำการออกกำลังกายเบาๆ เช่น การเดินหรือการยืดเหยียดร่างกาย
3. การดูแลแผลและการรักษาความสะอาด
การรักษาความสะอาดของแผลผ่าตัดเป็นสิ่งสำคัญมากในการป้องกันการติดเชื้อ และช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น
ทำความสะอาดแผล: หลังจากผ่าตัด คุณหมอจะนัดตรวจแผล หากแผลสมานติดเรียบร้อยดีแล้ว สามารถอาบน้ำได้โดยไม่ต้องมีพลาสเตอร์ปิดแผล ใช้น้ำอุ่นเช็ดทำความสะอาดบริเวณแผลทุกวัน และควรหลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีที่อาจทำให้แผลระคายเคือง
หลีกเลี่ยงการสัมผัสแผลโดยตรง: ควรหลีกเลี่ยงการสัมผัสแผลผ่าตัดด้วยมือเปล่าหรือการขยี้แผล
สังเกตอาการ: หากพบแผลมีอาการบวม แดง หรือมีหนอง ควรพบแพทย์ทันทีเพื่อรับการรักษา
ใส่ผ้ารัดพยุงท้อง: ใช้ผ้ารัดท้องหลังคลอดเพื่อช่วยพยุงกล้ามเนื้อส่วนหลังเวลาขยับเดิน ช่วยให้แผลผ่าคลอดไม่ดึงรั้ง อีกทั้งยังช่วยลดความเจ็บปวดจากแผลผ่าคลอดได้
การดูแลแผลผ่าตัดคลอดและการหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่ทำให้แผลได้รับความกระทบกระเทือนเป็นสิ่งสำคัญในการฟื้นตัวที่ดี แม่ควรหลีกเลี่ยงการยกของหนัก, การขึ้นบันได, และการทำกิจกรรมที่เสี่ยงต่อการกระทบกระเทือน ซึ่งอาจทำให้แผลหายช้าหรือเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ การดูแลแผลผ่าตัดและการฟื้นฟูร่างกายอย่างระมัดระวังจะช่วยให้แม่ฟื้นตัวได้เร็วและกลับมาดูแลลูกน้อยได้อย่างเต็มที่